Bilim insanları makrorajlar adı verilen ve insanlarda da bulunan bağışıklık sistemi hücrelerinin kertenkeleye benzeyen bir hayvan olan semenderin organ yenilenmesinde çok önemi bir rol oynadığını fark ettiler.
Hemen akıllara en can alıcı soru geldi. Kopan bacağımızı ya da kopan elimizi tekrar yenileyebilir miyiz? Kertenkele gibi insanlar da organlarını yenileyebilir mi? Organ yenilenmesi gerçekten de mümkün mü? İçeriğimizin devamında bu soruların cevaplarından bahsedeceğiz.
Kolları kopan insanların yeniden kollarının çıkması her ne kadar bilim kurgu filmlerinde görmeye alışkın olduğumuz sahneler arasında yer alsa da bilim yakın bir tarihte bunun mümkün olmayacağını söylüyor.
Ancak elde edilen gelişmeler yenilenme ve yapım sürecine dair çok büyük adımlar atılmasını sağlayabilir.
Bir semenderin (kertenkeleyi andıran bir hayvan türü) bacaklarını keserseniz yeniden çıkacaktır fakat biz onlar kadar şanslı değiliz.
Epidermis adı verilen derimizin üst kısmını ve bağırsak yüzeyi gibi basit parçaları yenileme kabiliyetine sahip olsak da; kol ve bacak gibi karmaşık yapıları yeniden yapamıyoruz.
Fakat vücudumuzda yenilenebilen organlar yok değil. Örneğin cilt üzerinde oluşan kesik çok derin değilse yara izi oluşmadan kapanabiliyor, tırnak altı dokusu sağlam ise parmak uçları tamamen iyileşebiliyor, parçalanan kemikler alçı ve vidalar ile tekrar birbirine kenetlenebiliyor ve karaciğer hücreleri hasara uğrayan parçaların yerini doldurabiliyor.
Evrim Sürecinde Bacaklarını Kaybedip Yeniden Kazanan Kertenkeleler
Filipinler’e özgü olan kum kertenkeleleri (Brachymeles) evrim sürecinde kaybettikleri bacaklarını yeniden kazanmışlardı. 2020 Kasım’da Proceeding of the Royal Society B’de yayınlanan yeni bir çalışma, bu dönüşümü açıklayan bu teori gayet ispatlanabilir.
Evrim teorisindeki temel kurallardan biri; canlı karmaşık bir yapıyı (bacakları gibi) uzun yıllar boyunca kaybetmişse, sonraki nesillerin bu yapıyı tekrar kazanma ihtimalinin çok düşük olmasıdır. Söz konusu kertenkeleler bu kuralın bir istisnasıdır.
Bir zamanlar evrim sebebi ile bacaklarını kaybeden bu kertenkelelerde yıllar sonra bacakların geri dönmesinin sebebi bilinmiyor. Bölgede yaşayan diğer kum kertenkelesi türleri de bacaklarını kaybetmiş fakat geri kazanamamışlardı.
İnsanın Bütün Bir Uzvu Yenilemesi Mümkün Mü?
İş semenderler gibi tüm bir uzvu yapmaya gelince biraz karışıyor. Çünkü kol ve bacak gibi uzuvları yapmak için kemikleri, kan damarlarını, kasları ve sinirleri yeniden yapmak gerekir.
Uzmanlar kan damarlarını ve hatta normalde bölünemeyen sinir hücrelerini dahi yenileyebileceklerini fakat bütün bir uzvun tekrar gelişemeyeceğini söylüyorlar.
Öte yandan Montreal Üniversitesi’nden Stephane Roy; insan cildinin, kemik ve karaciğerinin yenilenme biçiminin semenderlerden farklı olduğunu savunuyor. “Bizler yalnızca cildin yüzey kısmını yenileyebiliriz. Hatta homeostaz dediğimiz bu süreci o kadar sıklıkla yaparız ki, ev tozlarının büyük çoğunluğunu ölü cilt hücrelerimiz oluşturur.” şeklinde konuşan Stephane Roy, karaciğerin yenilenme şeklinin semenderlerinkine benzemediğini, karaciğerin kompensatuvar hiperplazi denilen, belirli bir parçasının alması sonucu kalan parçanın boşluğu doldurması şeklinde gerçekleştiğinden bahsetti.
Yani karaciğer organının tamamını alırsak yenilenmesi mümkün değildir, semenderlerin bacaklarına benzemez.
